Ευθύνη, υπευθυνότητα, λέξεις που συχνά χρησιμοποιούμε στις καθημερινότητές μας, αλλά ως επί το πλείστον, τις χρησιμοποιούμε κυρίως για άσκηση κριτικής στους άλλους.
Ας εξετάσουμε όμως γλωσσολογικώς και ετυμολογικώς (έτυμον = αληθές) τι είναι η ευθύνη, και συνεπακόλουθα και η υπευθυνότητα, έτσι ώστε μέσα στις έννοιες που η ίδια η γλώσσα έχει διαμορφώσει με την σοφία χιλιάδων ετών ανάπτυξής της, να οριοθετήσουμε και που βρισκόμαστε εμείς οι ίδιοι εντέλει εντός αυτών των εννοιών, και αντί να ασκούμε κριτική στους άλλους, να κάνουμε την αυτοκριτική μας.
Και οι δύο λέξεις λοιπόν, η ευθύνη και η υπευθυνότητα, πηγάζουν από το αρχαίο ρήμα ευθύνω.
Πριν εξετάσουμε τι σημαίνει ευθύνω, θα αναφέρουμε την προέλευσή του, το οποίο προκύπτει εκ του ευ + θύνω. Και τι σημαίνει θύνω; Το θύνω στα αρχαία, σήμαινε και σημαίνει, αλλά έχουμε πάψει πλέον να το χρησιμοποιούμε σκέτο (ως θύνω), σπεύδω / ορμώ. Το ευθύνω, ακριβώς επειδή προστίθεται το ευ που το ευ σημαίνει καλό / θετικό, σήμαινε την καλή / θετική σπουδή (εκ του σπεύδω) / ορμητικότητα.
Γι’ αυτό το ρήμα ευθύνω είχε το ακόλουθο φάσμα σημασιών: κατευθύνω, οδηγώ κατευθείαν, διευθύνω (η πράξη / διαδικασία που γίνεται δια του ευθύνω), διοικώ, κυβερνώ, διαφυλάσσω, διασώζω, διορθώνω, επανορθώνω, καλώ σε λογοδοσία.
Το ρήμα ευθύνω στην αρχαιότητα, ήταν συνώνυμο και περιέγραφε παρόμοιες έννοιες με το ρήμα ιθύνω, που αν και αυτό έχει καταργηθεί στην σύγχρονη ομιλία ως ρήμα, έχει ωστόσο διατηρηθεί σε λίγες λόγιες εκφράσεις όπως ιθύνων νους ή ιθύνοντες, που βέβαια το ιθύνων νους σημαίνει αυτόν που κατευθύνει, που καθοδηγεί, που είναι αρχηγός ή επικεφαλής και ιθύνοντες σημαίνει αυτούς που είναι επικεφαλής, που κατευθύνουν / καθοδηγούν.
Έτσι λοιπόν σε μια σχέση, επαγγελματική ή προσωπική ή και τα δύο, για να ζητάς από άλλους ευθύνες δηλαδή όταν επιδίδεις στους άλλους μια μομφή, κατηγορία ή τους καλείς σε λογοδοσία για κάτι που έπραξαν (προφανώς κακώς) ή για κάτι που δεν έπραξαν (δηλαδή για κάποια παράλειψή τους), θα πρέπει πρώτα να έχεις δράσει εσύ με ευθύνη, ήτοι με καλή / θετική σπουδή (εκ του σπεύδω) / ορμητικότητα.
Πριν λοιπόν ζητήσετε από τους άλλους ‘ευθύνες’ διότι είναι ό,τι πιο εύκολο για διάφορα δυσάρεστα που μας συμβαίνουν, να θέλουμε να φταίει κάποιος άλλος, καθώς όπως λέει μια γνωστή ρήση, η επιτυχία / νίκη έχει πολλούς πατέρες, ενώ η αποτυχία / ήττα είναι ορφανή, σκεφτείτε: Ενεργήσατε εσείς, με ευθύνη; Ενεργήσατε δηλαδή εσείς,
με καλή /θετική σπουδή/ορμητικότητα ή με αρνητική ;
• Κάνατε τις απαραίτητες ενέργειες στα πλαίσια του ευθύνω, όπως διαφυλάξατε με κάποιο τρόπο το συμβάν, για το οποίο τώρα θέλετε να μέμφεστε κάποιους άλλους; Και εάν ναι, με ποιες;
• Κάνατε τις απαραίτητες διορθωτικές ενέργειες που εμπίπτουν στα πλαίσια του ευθύνω / δι’ευθύνω;
• Εάν τις κάνατε, και από την άλλη πλευρά δεν υπήρξε η αναμενόμενη ανταπόκριση, καλέσατε για λογοδοσία, που βέβαια η λέξη λογοδοσία δεν σημαίνει να πει η άλλη πλευρά Ναι φταίω, αλλά να έχει την ευκαιρία να αναπτύξει τους λόγους (λόγους + δίδω > λογοδοτώ), να σας επικοινωνήσει τους λόγους που αυτό που εσείς κατευθύνατε δεν συνέβη, έτσι όπως το είχατε στο μυαλό σας; Και έτσι όπως ενώ το είχατε στο μυαλό σας δεν συνέβη από τον άλλον, παρά τις διαδικασίες διαφύλαξης ή διορθωτικές κινήσεις που κάνατε στα πλαίσια των εννοιών του ευθύνω;
Και η διαδικασία της λογοδοσίας, έτσι όπως την παρουσιάσαμε, δεν είναι μια τιμωρία και γι’ αυτό τον λόγο δεν πρέπει να ζητηθεί ως τέτοια, δηλαδή σε αυτόν που θέλουμε να λογοδοτήσει, με άλλα λόγια να μας κάνει ένα feed back, το οποίο θα είναι χρήσιμο και θετικό για το συμβάν ή κατάσταση που διαχειρίζεστε, δεν θα τους πεις «Απολογήσου!» (με φωνή και ένταση) αλλά θα του ζητήσεις να πει κάτι και να το αιτιολογήσει κιόλας, ακριβώς επειδή η λογοδοσία σε μια οποιαδήποτε σχέση, είναι μια διμερής διαδικασία, που σκοπό έχει να διατηρήσει ή ενισχύσει την επικοινωνία, η ύπαρξη της οποίας είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να διατηρηθεί μια σχέση. Ακόμα λοιπόν και η λογοδοσία είναι έτσι όπως την αναπτύξαμε, μια ανοικτή διαδικασία, μια θετική διαδικασία, μια ευκαιρία, και βέβαια με κάθε τρόπο θα πρέπει να τονιστεί αυτός ο θετικός χαρακτήρας της, έναντι αρνητικών χαρακτηρισμών.
Σε μια κατάσταση λοιπόν που έχει δημιουργηθεί και για να δημιουργηθεί μια κατάσταση, πρέπει να εμπλέκονται τουλάχιστον δύο άνθρωποι, σε επαγγελματικό ή προσωπικό επίπεδο ή και τα δύο, λειτουργεί με ευθύνη, αυτός που λειτουργεί θετικά. Και ποιος λειτουργεί θετικά; Μα αυτός που με θετικούς τρόπους προωθεί την με καλό τρόπο επίλυση των διαφορών και θεμάτων που προκύπτουν.
Και ποιος είναι ο αρνητικός τρόπος, ήτοι ο ανεύθυνος;
Είναι ο τρόπος που απουσιάζει το ευ = καλό από την ευθύνη / ευθύνω.
Και αν απουσιάζει το ευ (καλό, θετικό), δεν είναι ευγενικός ως τρόπος και το μη ευγενικό, είναι αγενές, είναι ΕΥΠ. Όχι ΕΥΠ, δεν είναι η γνωστή μας Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών, αλλά είναι το ακρωνύμιο Εριστικός ή και Επιθετικός, Υποτιμητικός και Προσβλητικός. Οι άνθρωποι που είναι ανεύθυνοι, δηλαδή όσοι δεν έχουν ευθύνη, είναι κατά βάση αγενείς και θα τους φταίνε οι άλλοι, και επειδή όντως αγενείς και πάντα θα φταίνε οι άλλοι, γι’ αυτό και παρουσιάζονται φιλέριδες, υποτιμητικοί και προσβλητικοί (πολύ συχνά) προς τους άλλους, φωνάζουν και επιτίθενται και προσβάλλουν τους άλλους.
Για σκεφτείτε το λιγάκι, δεν εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία ΕΥΠ κάποιοι άνθρωποι που οπωσδήποτε εάν είστε κάποιας ηλικίας, θα έχετε γνωρίσει στην ζωή σας και θα έχετε την εμπειρία από αυτούς; Σε κάποια ενδεχομένως εργασία, που κάποιος ως επί το πλείστον εκμεταλλευόμενος την μεγαλύτερη ισχύ τους (π.χ. προϊστάμενος, εργοδότης) σας μιλούσε επιθετικά, υποτιμητικά, προσβλητικά; Και βέβαια δεν μπορούσατε να του απαντήσετε λόγω της μεγαλύτερης σχετικής ισχύος του; Αυτός ο προϊστάμενος, εργοδότης, στην πραγματικότητα, με την κοινή λογική δηλαδή, δεν ήθελε το καλό της επιχείρησής του; Προφανώς και το ήθελε διότι δεν νοείται επιχειρηματίας ή στέλεχος μιας επιχείρησης (προϊστάμενος) που να θέλει το κακό της επιχείρησής του. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι εσείς δεν κάνατε κάτι σκοπίμως κακό, για να βλάψει την επιχείρησή του και πως ό,τι πράξατε υπό την διεύθυνση του άλλου, το πράξατε και έγινε σύμφωνα με τις υποδείξεις που είχατε ή και ανεπαρκώς για όποιους λόγους, έδινε αυτό το δικαίωμα στον άλλον, τον προϊστάμενο/ εργοδότη, να σας μιλήσει ΕΥΠ (επιθετικά, υποτιμητικά, προσβλητικά); Όχι. Αυτό αποδεικνύει ότι ο εν λόγω επικεφαλής, στην πραγματικότητα αυτός δεν έδρασε με ευθύνη, διότι:
• ευθύνη με αγένεια δεν συνάδει,
• ευθύνη με επιθετικότητα δεν πάει,
• ευθύνη, με εριστικότητα δεν ταιριάζει,
• ευθύνη με προσβλητικότητα είναι αντίθετα.
Και βέβαια, θα αναρωτηθεί κάποιος, ο προϊστάμενος/ εργοδότης που έδρασε με ΕΥΠ προς εσάς, γιατί το έκανε αφού κάτι τέτοιο, με την ψυχρή λογική αλλά και την ενσυναίσθηση εάν είχε, θα καταλάβαινε ότι δεν είναι προς το συμφέρον του και δεν προωθεί το συμφέρον της επιχείρησής του;
Διότι σε κάποιους ανθρώπους, η απουσία επαρκούς ενσυναίσθησης, που με την σειρά της οφείλεται σε τι άλλο, παρά σε έναν πέραν του μέτρου εγωισμό, διότι και ο με μέτρο εγωισμός, είναι θετικό καθώς σε ωθεί να κάνεις πράγματα θετικά (π.χ. να εμφυσήσεις ενθουσιασμό για ένα εγχείρημα) ενώ ο πέραν του μέτρου εγωισμός, σε ωθεί στο να πράξεις πράματα αρνητικά. Έτσι ο με μέτρο εγωιστής, είναι αυτός που θα λειτουργήσει με ευθύνη, δηλαδή θα διαχειριστεί κάτι, θα διευθύνει κάτι, με ευ, με τρόπο θετικά ορμητικό (καλό), και στο θετικά δεν μπορεί να έχει χώρο, δεν μπορεί να συνυπάρξουν το αρνητικό όπως η συμπεριφορά ΕΥΠ (Εριστικός ή και Επιθετικός, Υποτιμητικός και Προσβλητικός), διότι ακριβώς το αρνητικό, είναι το αντίθετο, άρα είναι ιδίον χαρακτηριστό της ανεύθυνης στάσης.
Σκεφτήκατε λοιπόν μια τέτοια περίπτωση που εσείς ήσασταν το θύμα, που δεχτήκατε μια αρνητική συμπεριφορά ακόμα και εάν φταίγατε σε κάτι, ακόμα και εάν κάτι δεν πράξατε επαρκώς ή επιτυχώς, υπό την προϋπόθεση πάντα ότι αυτή η ανεπαρκή σας ενδεχομένως ενέργεια δεν έγινε σκοπίμως, με σκοπό δηλαδή να βλάψετε τον άλλο, διότι εάν έγινε κακόβουλα, τότε προφανώς ο άλλος θα προκληθεί να σας ‘επιτεθεί’, δηλαδή εσείς ο ίδιος θα έχετε προκαλέσει την ‘επίθεση’. Βεβαίως, ακόμα και σε αυτή την περίπτωση, ακόμα δηλαδή και στην περίπτωση που εσείς πράξατε κακόβουλα, επειδή ο άλλος δεν θα το γνωρίζει μετά βεβαιότητας εάν πράξατε κακόβουλα ή εάν απλά συνέβη να πράξετε ανεπιτυχώς ή ανεπαρκώς, εάν αυτός λειτουργεί με ευθύνη, δεν μπορεί να ξεφύγει σε περιοχές αγένειας και συμπεριφοράς ΕΥΠ απέναντί σας. Εάν δεν του κάνετε, ο με ευθύνη ενεργών επικεφαλής, μπορεί να σας απολύσει ή και εσείς, επιδεχόμενος το φταίξιμό σας, την ανεπιτυχή ή ανεπαρκή δράση, να προσφέρετε την παραίτησή σας. Έτσι αναλαμβάνετε εσείς, από την δική σας πλευρά ως υπεύθυνο άτομο, το τίμημα και ο άλλος, ο επικεφαλής, ο οποίος δεν έμεινε ευχαριστημένος από την δική σας απόδοση, θα είναι τώρα ευχαριστημένος, αφού θα μπορέσει πλέον να συνεργαστεί με κάποιον άλλον, που ενδεχομένως θα είναι αποτελεσματικότερος.
Και αφού σκεφτήκατε λοιπόν τουλάχιστον μια τέτοια περίπτωση που εσείς ήσασταν το θύμα, που δεχτήκατε μια αρνητική συμπεριφορά ακόμα και εάν φταίγατε σε κάτι, ακόμα και εάν κάτι δεν πράξατε επαρκώς, τώρα για σκεφτείτε, εσείς πράττετε με ευθύνη ή ανεύθυνα; Τις δικές μας πράξεις και παραλήψεις, συνήθως δεν θέλουμε να τις βλέπουμε, κάτι που ο Αίσωπος έχει πολύ σοφά περιγράψει σε έναν από τους μύθους του:
Όταν ο Προμηθέας έπλασε τον άνθρωπο, κρέμασε στον καθένα δύο σακούλια, ένα να κρέμεται μπροστά στην κοιλιά του, κ ένα πίσω στην πλάτη του. Το μπροστά σακούλι έχει μέσα τα ελαττώματα των άλλων, ενώ το πίσω περιέχει τα ελαττώματα εκείνου που το κουβαλάει.
[Έτσι, ο κάθε άνθρωπος βρίσκει άμεσα τα ελαττώματα των άλλων, αλλά τα δικά του δεν τα βλέπει].
Όμως ακόμα και εάν εσείς νομίζετε ότι σε διάφορα συμβάντα και καταστάσεις, ότι ενεργείτε με ευθύνη, υπάρχει πλέον ένας αντικειμενικός τρόπος για να δείτε την αλήθεια: Είστε αγενής στις διάφορες καταστάσεις, συμβάντα και σχέσεις σας, με τους άλλους; Σας διέπει μια συμπεριφορά ΕΥΠ; Εάν ναι, γνωρίζετε την απάντηση, όσο και εάν δεν σας αρέσει.
Παρόλο που κάποιοι θα δουν στον εαυτό τους την συμπεριφορά ΕΥΠ, πάλι θα επιχειρήσουν να την διαψεύσουν, να την εκλογικεύσουν, βρίσκοντας μια ‘δικαιολογία’ όπως π.χ. ότι παρουσίασα όντως την συμπεριφορά ΕΥΠ και την αγένεια διότι π.χ. ήμουν εκνευρισμένος, διότι ήμουν θυμωμένος, διότι ήμουν πιεσμένος, διότι, διότι, διότι… Μαντέψτε αγαπητοί αναγνώστες όμως… Ο σε γενικές γραμμές αγενής άνθρωπος, ο οποίος είναι εκ των πραγμάτων και σε γενικές γραμμές ανεύθυνος διότι αναπτύξαμε την λογική (δια του λόγου) διασύνδεση των εννοιών γλωσσικά (και η γλώσσα έχει αναπτυχθεί με όλες τις λέξεις και έννοιες που έχουν σε βάθος πολλών δεκάδων χιλιάδων ετών και γι’ αυτό είναι σχεδόν απόλυτη η σοφία της των εννοιών της), αυτός θα είναι σχεδόν πάντα αγενής, διότι η αγένειά του προκύπτει από έναν πέραν του δέοντος, εγωισμό και όπως έλεγαν οι σοφοί μας πρόγονοι, μέτρον άριστον (δηλαδή να έχεις πάντα το μέτρο, τότε είσαι άριστος) και το έλεγαν και με άλλα σύντομα αποφθέγματα όπως:
βία μηδέν πράττειν (μην πράττεις τίποτα με βία, όπως το φάσμα ΕΥΠ, που πράττουν οι αγενείς και αναγκαστικά ανεύθυνοι άνθρωποι),
αδικίαν φεύγειν (να αποφεύγεις την αδικία),
εχθράν διαλύειν (να ενεργείς με τρόπο που να διαλύεις την έχθρα που έχεις με κάποιον, άρα με τρόπο θετικό, με τρόπο που να διευκολύνεις την καλύτερη λύση),
γλώσσαν εύφημον ίσχειν (να μεταχειρίζεσαι γλώσσα ευπρεπή, ήτοι όχι αγενή λόγο και συμπεριφορά ΕΥΠ).
Αντιθέτως ο σε γενικές γραμμές ευγενικός άνθρωπος (διότι οι άνθρωποι κατά κανόνα δεν είναι μόνο ‘άγγελοι’, ούτε ‘διάβολοι’, αλλά κάτι ενδιάμεσο αναλόγως των περιστάσεων και των καλών ή αρνητικών χαρακτηριστικών που εντέλει υπερισχύουν), που αναγκαστικά όπως αναπτύξαμε ενεργεί και με ευθύνη, θα είναι ακόμα και στις δυσκολότερες των καταστάσεων εντός του μέτρου, δεν θα είναι αγενής, δεν θα διέπεται από συμπεριφορά ΕΥΠ (προς τους άλλους).
Εσείς που εντάσετε τον εαυτό σας; Δώστε μόνοι σας την απάντησή σας. Άλλωστε δεν θα την ακούσει κάποιος για να τραυματιστεί ο εγωισμός σας. Ωστόσο εάν είστε αγενής και σας διέπει συμπεριφορά ΕΥΠ, είναι χρήσιμο να μειώσετε τον υπέρμετρο εγωισμό σας που δεν είναι επωφελής αλλά αρνητικός, και που εντέλει δεν προωθεί τα συμφέροντά σας. Και ένας απλός και ουσιαστικός τρόπος για να το κάνετε αυτό, είναι να ζητήσετε συγγνώμη.
Η λέξη συγγνώμη τι σημαίνει; Προέρχεται εκ του συγγιγνώσκω < σύν + γιγνώσκω όπου σύν = από κοινού, μαζί με κάποιον άλλον ή κάποιους άλλους και γιγνώσκω = γνωρίζω, καταλαβαίνω.
Συγγνώμη δηλαδή, σημαίνει ότι σε κάποιο θέμα / κατάσταση που έχει δημιουργεί με άλλους, γνωρίζω / καταλαβαίνω την λανθασμένη μου στάση, οπότε ζητώντας συγγνώμη, δέχομαι το λανθασμένο της μέχρι πρότινος άποψής μου και δηλώνω την αλλαγή στάσης.
Είναι ισχυρότατη λέξη η συγγνώμη, διότι μειώνει τον (υπέρμετρο, βλαπτικό) εγωισμό μας, και μας προσγειώνει στα πλαίσια του μέτρου, που όπως είπαμε μέτρον άριστον. Εννοείται ότι όσοι επιλέξουν να ζητήσουν συγγνώμη, θα πρέπει και να το εννοούν, διότι εάν δεν το εννοείς, διαπράττεις ύβριν, διότι χρησιμοποιείς τον λόγο και τον βιάζεις, αφαιρώντας του το νόημα, αφαιρώντας το έτυμον (αληθές) και καθιστώντας τον ψεύδος, και κάτι τέτοιο, έχει αναπόφευκτα συνέπειες.
Βεβαίως, κάποιοι θα βρουν την όποια ‘δικαιολογία’ για να μην κάνουν την αυτοκριτική τους, να μην αλλάξουν στάση, να μείνουν αμετακίνητοι στην θέση τους, να ‘δικαιολογήσουν’ την συμπεριφορά ΕΥΠ και την αγένειά τους. Αυτοί παραμένουν ανεύθυνοι, και ως τέτοιοι, στην ζωή τους θα αντιμετωπίζουν ξανά και ξανά δυσκολίες και καταστάσεις, και θα νομίζουν ότι είναι στραβός ο γιαλός, ενώ βεβαίως ποτέ δεν είναι στραβός ο γιαλός αλλά στραβά αρμενίζουμε.
Παναγιώτης Σοφιανόπουλος
sofpan@yahoo.com
Διαβάστε επίσης:
• Νείκος ή Φιλότις;
